Stefan Giller
fot. Wikipedia
Stefan January Giller (1833-1918) – pedagog i nauczyciel gimnazjalny, poeta podpisujący swoje utwory – Stefan z Opatówka, aktywny uczestnik życia kulturalnego Kalisza II połowy XIX i początku XX w., młodszy brat Agatona.
Urodził się w Opatówku 2 września 1833 r. roku w rodzinie burmistrza Jana Kantego Gillera. Ukończył Wyższą Szkołę Realną w Kaliszu, gdzie zaprzyjaźnił się z Adamem Asnykiem. Dalsze wykształcenie uzupełniał jako samouk, pracując jednocześnie w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie, a później w archiwum kaliskim.
W 1862 r. rozpoczął pracę w Gimnazjum Męskim w Kaliszu i w innych kaliskich szkołach. Przez 35 lat uczył języka polskiego i historii literatury. Był cenionym nauczycielem i pedagogiem. W okresie wzmożonej działalności rusyfikacyjnej wpajał młodzieży umiłowanie polskiej literatury i historii oraz dbał o poprawność ojczystego języka. Dzięki dużej wiedzy i darowi pięknej wymowy potrafił wzbudzić zainteresowanie uczniów wykładanymi przedmiotami, zyskał ich podziw i szacunek.
Aktywnie uczestniczył w życiu kulturalnym i społecznym Kalisza. Był doskonałym mówcą. Jego talent wykorzystywano w czasie oficjalnych uroczystości.
Stefan Giller stworzył wiele utworów poetyckich, które publikował w czasopismach trzech zaborów, a także w prasie polonijnej za granicą. Jednym z jego pierwszych utworów był poemat pt. Krótkie curriculum vitae Matyjasza co zwan był Kobeżnikiem na Wilczej Ustroni. Akcja poematu napisanego, pod wpływem fascynacji twórczością Adama Mickiewicza, trzynastozgłoskowcem dzieje się w Rosochatce pod Opatówkiem.
Część utworów poetyckich Stefana z Opatówka została zawarta w tomie pt. Elegie i Sonety. Z utworów poetyckich najbardziej znany jest poemat pt. Jan Kochanowski z Czarnolesia, który otrzymał I nagrodę w konkursie poetyckim w Warszawie w 1881 r.
Stefan Giller pisał także powieści, głównie o tematyce historycznej, opowiadania, legendy i szkice. Był także autorem dwóch komedii. Z okazji otwarcia nowego budynku teatralnego w Kaliszu napisał prolog, w którym zawarł poglądy na sztukę teatralną. zatytułowany Sztuka i Ludzkość.
Poeta używał pseudonimów: Stefan z Opatówka, Stefan z O., Stefan January Sulita, Kmiotek. Miał nierzadko trudności z publikowaniem swoich utworów, szczególnie tych o tematyce patriotycznej, spowodowane przez cenzurę.
Po przejściu na emeryturę osiedlił się w domu rodzinnym w Opatówku.
Zmarł 27 stycznia 1918 r. Jego pogrzeb był wielką patriotyczną manifestacją. Został pochowany w rodzinnym grobowcu na miejscowym cmentarzu.
Agaton Giller
fot. ze zbiorów Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej
Agaton Giller (1831-1887), działacz polityczny i społeczny, historyk, biograf, publicysta, starszy brat Stefana Januarego.
Urodził się w Opatówku 9 stycznia 1831 roku w rodzinie burmistrza Jana Kantego Gillera. Za działalność patriotyczną więziony we wszystkich 3 zaborach. Po rocznym więzieniu na cytadeli warszawskiej zesłany na Syberię, skąd uwolniono go po 6 latach. Członek Rządu Narodowego w powstaniu styczniowym.
Zmuszony do opuszczenia Warszawy aktywnie działał na emigracji w Saksonii, Szwajcarii i we Francji. Był pomysłodawcą powołania polskiego muzeum na obczyźnie. Gorąco popierał utworzone w 1869 roku. przez hr. Władysława Broel Platera Muzeum Polskie w Rapperswilu w Szwajcarii, był członkiem kolegialnego Zarządu Muzeum, obrońcą Muzeum i jego oddanym pracownikiem. Współpracował także przy organizacji legionu polskiego w Turcji.
W Paryżu zorganizował Stowarzyszenie Pomocy Naukowej, które miało wspierać polską młodzież uczącą się na emigracji. Propagował ideę utworzenia Skarbu Narodowego wśród Polaków na ziemiach polskich i na emigracji. Przyczynił się do powołania pierwszej organizacji emigrantów polskich w Ameryce - Związku Narodowego Polskiego. Współpracował z wybitnymi postaciami w historii Polski, między innymi: z Józefem Ignacym Kraszewskim, Cyprianem Kamilem Norwidem, Janem Działyńskim.
Agaton Giller był autorem licznych publikacji poświęconych dziejom powstania styczniowego, jego uczestnikom, sprawom społecznym i politycznym Polaków. Największym dziełem była Historia powstania narodu polskiego. Z planowanych 10 tomów dzieła ukazały się 4. Giller stworzył cenne pionierskie prace o Syberii i zesłańcach syberyjskich. Najważniejsze z nich to: Podróż więźnia etapami do Syberii, Opisanie Zabajkalskiej Krainy w Syberii, Groby polskie w Irkucku. Pozostawił liczne, często anonimowe publikacje i bogatą korespondencję. Był także wydawcą i redaktorem czasopism ukazujących się na ziemiach polskich i za granicą, właścicielem drukarni w Bendlikonie w Szwajcarii.
Ostatnie lata spędził w Stanisławowie u siostry Agrypiny Kopernickiej, pracując nad dziejami powstania styczniowego i publikując artykuły w prasie galicyjskiej.
Agaton Giller zmarł w Stanisławowie na zapalenie płuc 18 lipca 1887 roku. Jego pogrzeb był wielką manifestacją patriotyczną. Przez lata odbywały się przy grobie Agatona Gillera patriotyczne uroczystości. Po likwidacji cmentarza w Stanisławowie jego szczątki przeniesiono do Warszawy na cmentarz powązkowski.
